Cây sen là loại cây dễ sống ở đồng bằng và miền trung nước ta. Tuy sống dưới bùn nhưng cả cây cung cấp cho chúng ta nhiều vị thuốc quý, đặc biệt quý trong đời sống hàng ngày. “Hoa sen tỏa hương thơm của đất trời nên củ, lá, hoa, tua, vỏ, quả, ruột đều là những vị thuốc tốt.” Đặc biệt ngó sen và gương sen có tác dụng cầm máu, bổ máu, điều hòa kinh nguyệt. Gương sen là đế mà sen phát triển và kết trái (hạt sen). Chỉ gương sen đã tách hạt mới được dùng để tinh chế thuốc, để nguyên hoặc đem sao. Nào cùng với wcbison.com tìm hiểu chi tiết các bài thuốc hay từ cây sen qua bài viết bên dưới nhé!
Đặc điểm và dược tính của các bộ phận cây sen
Cây mọc hoang và được trồng ở vùng Đông Dương, Malaxia. Ở nước ta thường thu hái từ tháng 7 đến tháng 9. Các bộ phận của sen đều có giá trị trong sinh hoạt đời thường và làm thuốc:
Hạt sen
Phần màu trắng bên trong vỏ cứng của quả và bỏ chồi mần bên trong, được gọi là liên tử. Trong hạt sen có nhiều tinh bột (60%), đường (raffinoza), chất đạm (16%), chất béo (2%), một số khoáng chất (canxi: 0,089%, photpho: 0,285%), các alcaloid với tỷ lệ thấp (lotusine, demethyl coclaurine, liensinine, isoliensinine. Hạt sen là thực phẩm cao cấp dùng cho người già yếu,trẻ em hoặc dùng làm các món ăn quý có chất lượng cao: mứt, chè sen; là phụ liệu cho nhiều món ăn dân tộc: phồng tôm…. Trong y học cổ truyền, hạt sen có vị ngọt, tính bình, có tác dụng bổ tỳ dưỡng tâm, sáp trường, cố tinh. Dùng làm thuốc bổ, chữa tỳ hư sinh tiết tả (ỉa chảy), di mộng tinh, băng lậu, đới hạ, mất ngủ, thần kinh suy nhược. Ngày 10 – 30g dạng thuốc sắc hay thuốc bột.
Tâm sen
Chồi mầm màu xanh ở giữa hạt, gồm 4 lá non gấp lại, gọi là liên tử tâm. Có chứa 5 alcaloid chính (liensinine, isoliensinine, nuciferine, lotusine, methylcorypaline), tỷ lệ 0,89% – 1,06%. Vị rất đắng, có tác dụng an thần nhẹ. Chữa sốt và khát nước, di mộng tinh, tim đập nhanh, huyết áp cao, hồi hộp hoảng hốt, mất ngủ. Ngày dùng 1,5 – 3g.
Gương sen
Đế hoa hình nón ngược, đã lấy hết quả, gọi là liên phòng. Có 4,9% chất đạm, 0,6% chất béo, 9% carbonhyđrat và lượng nhỏ vitamin C. Có tác dụng tiêu ứ, cầm máu. Chữa các bệnh chảy máu: chảy máu tử cung, băng huyết, ỉa và đái ra máu, đau bụng dưới do ứ huyết. Trong các bài thuốc chữa băng huyết, rong huyết thường có liên phòng cùng các vị thuốc khác. Ngày dùng 10 – 15g. Ngoài ra các bộ phận khác như hạt gạo, lá sen. Đều có thể sử dụng để làm thuốc chữa bệnh.
Một số bài thuốc từ sen mà bạn nên biết
Dưới đây là một số bài thuốc để bạn đọc tham khảo:
Chữa rong huyết
Chữa rong huyết: Gương sen (sao cháy tồn tính) 20g, kinh giới (sao đen) 20g, ngải cứu (sao đen) 12g, cỏ nhọ nồi (để tươi) 12g, rau má (để tươi) 20g, bách thảo sương 12g. Sắc uống làm 2 lần trong ngày. Hoặc dùng bài: Gương sen đốt tồn tính, hoa phù dung, lượng bằng nhau, tán bột, trộn đều. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 8g với nước cơm.
Chữa đái tháo đường, huyết áp, đại tiện ra máu
Chữa đái tháo đường: Gương sen 500g, cỏ may 1.000g, thái nhỏ, sắc với nước thành cao lỏng (lấy 700 ml), thêm 300 ml rượu. Lắc đều được 1 lít thành phẩm. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20-30ml.
Chữa tăng huyết áp: Gương sen, kinh giới tuệ, lượng bằng nhau, đốt tồn tính, tán bột, mỗi lần uống 8g với nước cơm hoặc nước cháo, ngày uống 3 lần.
Hoặc dùng 1 trong 2 bài thuốc sau: Gương sen 2 cái, buồng cau điếc 40g. Hai vị cắt nhỏ, phơi khô sắc với 400ml nước còn 50ml chia 2 lần, uống trong ngày;
Gương sen 2 cái, hương phụ 80g. Hai vị sao cháy tồn tính, tán nhỏ, ngày uống 2 lần, mỗi lần 8g.
Chữa đại tiện ra máu: Gương sen 20g, cỏ seo gà 20g, cỏ bấc 8g, vỏ cây vải 20g, vỏ bưởi (bỏ cùi trắng) 15g, tinh tre 20g, mộc thông 8g, hồng hoa 20g. Các vị thuốc thái nhỏ, phơi khô, sắc với 400 ml nước, còn 50ml, thêm 15ml mật ong, uống vào lúc đói bụng.
Chữa ho ra máu, sốt huyết, băng huyết
Chữa ho ra máu: Ngó sen 20g, bách hợp 20g, cỏ nhọ nồi 10g, thái nhỏ, phơi khô, sắc uống 2 lần trong ngày.
Chữa nôn ra máu, kinh nguyệt không đều: Ngó sen 20g, củ gấu (rang cháy) 12g, tán bột mịn, trộn với mật ong hoàn viên bằng hạt đỗ đen. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20 viên với nước ấm.
Chữa sốt xuất huyết: Ngó sen 30g, rau má 30g, mã đề 20g. Tất cả để tươi, sắc uống.
Chữa rong huyết: Ngó sen 12g, quy bản 24g, mẫu lệ 20g, sinh địa 16g, hoàng cầm 12g, a giao 12g, sơn chi tử 12g, địa du 12g, địa cốt bì 10g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa tiểu tiện ra máu: Ngó sen 12g, sinh địa 20g, hoạt thạch 16g; tiểu kế 12g, mộc thông 12g, bồ hoàng sao 12g, đạm trúc diệp 12g, sơn chi tử 12g chích cam thảo 6g, đương quy 6g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa băng huyết : Ngó sen sao 8g, tam lăng 8g, nga truật 8g, huyết dụ 8g; bồ hoàng sao 8g, bách thảo sương 6g. Sắc uống.
Trị ho ra máu: Ngó sen 30g, bột tam thất 3g, trứng gà tươi 1 quả. Ngó sen thái mỏng, đánh đều cùng bột tam thất trứng gà, thêm 100ml nước hấp cách thủy cho chín, ăn nóng.
Một số bài thuốc khác
Thuốc bổ tỳ vị, giúp tiêu hóa, giảm mệt mỏi, mất ngủ, miệng khô, háo khát: Ngó sen tươi 150g, gạo nếp 50g, đường phèn vừa đủ, thêm nước nấu cháo.
Chữa chứng nóng trong, cồn cào, tiểu buốt, tiểu rắt: Ngó sen 30g, củ sinh địa 30g; cho vào máy xay sinh tố, lấy nước, thêm ít muối, vài giọt chanh, uống mát.
Giải độc rượu: Ngó sen (khô) 12g, sắc uống.
Chữa chảy máu cam: Ngó sen, lá hẹ ép lấy nước, hâm nóng, uống.
Chữa đầy bụng, tiêu chảy: Bột ngó sen, gạo tẻ, nấu thành cháo, chia ăn trong ngày.
